Τα όνειρα στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία

Ο Sigmund Freud θεωρούσε ότι τα όνειρα είναι η βασιλική οδός προς το Ασυνείδητο και αν τα ερμηνεύαμε σωστά, θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε καταπιεσμένες και κρυμμένες πλευρές της ψυχικής μας κατάστασης. Ήταν τόσο σημαντική αυτή η αναγνώριση και τόσο πρωτοποριακή για την εποχή, που από τότε και στο εξής μιλάμε για μια επιστημονική ερμηνεία των ονείρων, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, που μιλούσαν για τις αναπαραστάσεις των ονείρων με ένα ύφος ψευδο-επιστημονικής, κατά βάση ρομαντικής, ποίησης (Condrau, 1993). Από το βιβλίο του Freud περί της ερμηνείας των ονείρων και μετά, οι πιο πολλές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις θεωρούν τα όνειρα σημαντικά και τα συνδέουν με κάποιο κομμάτι του ασυνείδητου. Τι γίνεται όμως με ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, σαν την υπαρξιακή, που δε βασίζονται τόσο στο ασυνείδητο και το υποσυνείδητο;

Είναι αλήθεια ότι συνήθως στις σχολές που έχουν επηρεαστεί από την ψυχανάλυση, οι θεραπευτές αφιερώνουν μεγάλο κομμάτι της θεραπείας ασχολούμενοι με τα όνειρα του θεραπευόμενου. Πολλές φορές τα όνειρα του θεραπευόμενου παρουσιάζονται ασαφή, περίεργα, με μια ανάγκη για αποκωδικοποίηση του ονείρου σε κάτι πιο χρήσιμο. Πολλές προσεγγίσεις μάλιστα τείνουν να πιστεύουν σε μια γκάμα συμβόλων και συγκεκριμένα νοήματα που μόνο με τη βοήθεια του θεραπευτή γίνεται να διακριθούν (Spinelli, 2007).

Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία ακολουθεί έναν πολύ διαφορετικό τρόπο δουλειάς με τα όνειρα. Παρόλο που τα όνειρα είναι όντως αρκετά αινιγματικά, ο υπαρξισμός προτρέπει να μην τα αντιμετωπίζουμε σαν μυστήρια που πρέπει να λύσουμε, αλλά να τα αντιμετωπίζουμε με ανοιχτότητα, όπως λέει ο Spinelli (2007). Ο Medard Boss, ήταν από τους πρώτους υπαρξιακούς ψυχοθεραπευτές που διαφώνησε τόσο έντονα με το ότι πρέπει τα όνειρα να ερμηνεύονται ώστε να καταλάβουμε τι κρύβει το Ασυνείδητο (Craig, 2011). Ιδιαιτέρως επηρεασμένος από τον Heidegger, ο Boss πίστευε ότι τα όνειρα δεν είναι παρά μια άλλη μορφή της βιωμένης πραγματικότητας του ατόμου. Αν υπάρχει κάτι μυστικιστικό στην όλη διαδικασία, αυτό δεν είναι άλλο από το ότι ο εαυτός που κοιμάται κι ο εαυτός που ξυπνάει, δεν είναι παρά το ίδιο πρόσωπο του οποίου η ροή της ζωής συνεχίζεται και στον ύπνο του μέσω των ονείρων. Επομένως δεν πρόκειται για κάποιο διαχωρισμό υποκειμένου/ αντικειμένου ή για ένα όνειρο που έχω, αλλά για ένα μέρος της ύπαρξής μου και της ζωής που ζω. Αντί για τον διαχωρισμό του κόσμου του ύπνου από εκείνον του ξύπνιου, ο Boss, ένιωθε ότι το ένα μπορεί να φωτίσει το άλλο και έτσι το περιεχόμενο του ονείρου να λειτουργήσει ως μια γέφυρα που ενώνει τους δύο κόσμους (Spinelli, 2007).

Η δουλειά με τα όνειρα στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι αρκετά δημιουργική και δίνει την ευκαιρία για δουλειά πάνω σε ζητήματα που μπορεί να μην εμφανίζονταν αλλιώς στην θεραπεία. Ο Spinelli (2007), όπως και ο Boss, αποφεύγει να αντιμετωπίζει τα όνειρα σα να κρύβουν κάποιο πολύ βαθύ μυστικό ή νόημα. Αντιθέτως καλεί τον θεραπευόμενο / ονειρευόμενο να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στον κόσμο του ονείρου και να ξεκινήσει μια διαδικασία διερεύνησης. Πιστεύει ιδιαιτέρως πως τα όνειρα μπορούν να επιτρέψουν στον ονειρευόμενο να εξετάσει τη δεδομένη κοσμοαντίληψή του, κυρίως όσον αφορά τις ιζηματοποιημένες πεποιθήσεις του. «Ιζηματοποιημένες» λέγονται εκείνες οι ιδέες, πεποιθήσεις, θέσεις του θεραπευόμενου που είναι «σταθερές» και όχι εύπλαστες. Για παράδειγμα, πιστεύω ότι είμαι τίμιος, δε μου αρέσει η όπερα, δεν είμαι ομοφυλόφιλος κλπ. Spinelli (2009). Είναι κάτι δηλαδή που το αντιμετωπίζω ως δομημένο σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνομαι τον κόσμο, ή τον εαυτό μου. Ο θεραπευτής δεν προσπαθεί να αλλάξει με κανέναν τρόπο τις «ιζηματοποιημένες» θέσεις του θεραπευόμενου. Αντίθετα, τον βοηθά να τις διερευνήσει  και να αποφασίσει μόνος του αν θα τις κρατήσει ή θα τις αλλάξει. Το όνειρο δίνει τη δυνατότητα στον ονειρευόμενο να εξερευνήσει, να “παίξει”, να πειραματιστεί, με διάφορες άλλες οπτικές.

Ενώ η δουλειά με τα όνειρα μπορεί να χρειάζεται αρκετό χρόνο και πολλή προσοχή, μπορεί να ανταμείψει κατά πολύ τον θεραπευόμενο. Τα όνειρα του επιτρέπουν να εξετάσει θέματα που τον δυσκολεύουν, από ένα πιο ασφαλές και αποστασιοποιημένο τρίτο πρόσωπο, “του ονειρευόμενου μέσα στο όνειρο”. Έτσι, αξίες, φόβοι, πεποιθήσεις, ιδέες που μπορεί να ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι ανέφικτο, να αντιμετωπιστούν στην “ξύπνια ζωή”, βρίσκουν τρόπο να να εξεταστούν και να εξερευνηθούν (Spinelli, 2007).

Το πώς εκλαμβάνουμε τον κόσμο όταν είμαστε ξύπνιοι εμπεριέχεται σε μια διάθεση σύμφωνα με τον Heidegger, άρα το ίδιο συμβαίνει και με τον κόσμο των ονείρωνυποστηρίζει η Dr. Jaenicke (1996). Και συνεχίζει, λέγοντας, ότι αφού τα όνειρα προκαλούνται από κάποια συναισθήματα ή κάποια διάθεση δε θα μπορούσαν παρά να είναι γεμάτα από συναισθήματα ή κάποια χαρακτηριστική διάθεση και τα ίδια.

Τα όνειρα είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να δουλεύει κανείς με τον εσωτερικό του κόσμο, ανοίγουν “δρόμους” και πολλές φορές μας φέρνουν σε επαφή με βαθύτερα κομμάτια μας με πιο άμεσο τρόπο. Πολλοί θεραπευόμενοι βέβαια δεν τα θεωρούν σημαντικά ή δεν τα θυμούνται, αλλά άπαξ και αρχίσουν να δουλεύουν με τα όνειρά τους πιθανότατα θα αλλάξουν γνώμη. Φυσικά όχι με όλα τα όνειρα ένα ένα, αλλά με όσα μας προκαλούν ένα έντονο συναίσθημα, με όσα κατά κάποιο τρόπο τείνουμε να ασχοληθούμε και την επόμενη μέρα μιας που “δεν καταλαβαίνουμε γιατί είδαμε κάτι τέτοιο” ή αναρωτιόμαστε τι μπορεί να σημαίνει αυτό που μόλις ονειρευτήκαμε.

Βιβλιογραφικές αναφορές:
Condrau, G. (1993). Dream Analysis: Do we need the Unconscious? Journal of the society for Existential Analysis, 4, Reconsidering the Unconscious, 1-12.

Craig, E. (2011). Remembering Medard Boss. The Humanistic Psychologist, 21:3, 258-276.

Jaenicke, U. (1996). Dream interpretation, the “royal road” to the dreamer’s actual and existential suffering and striving. Journal of the society for Existential Analysis, 8.1. Martin Heidegger and Psychotherapy, 105-114.

Spinelli, E. (2007). Practising Existential Psychotherapy: The Relational World. London: Sage.

Spinelli, E. (2009). Ερμηνεύοντας τον κόσμο. Αθήνα:  Άσπρη Λέξη.

Το άρθρο εμφανίστηκε πρώτη φορά στα ψυχογραφήματα